عرفان پژوهی در ادبیات

شرح عربی غزلی منسوب به مولوی اثر یوسف‌بن حمزة ملاطی با مطلع: دوش وقت صبحدم در چرخ پایان یافتم...

عبدالرسول فروتن

دوره 1، شماره 2 ، آبان 1401، ، صفحه 183-212

چکیده

دربارة غزلی با مطلع «دوش وقت صبحدم در چرخ پایان یافتم/ در میان دانة خشخاش سندان یافتم» منسوب به جلال‌الدین مولوی چند شرح به فارسی، عربی و ترکی موجود است. مفصل‌ترین شرح شناخته‌شده را یوسف‌بن حاج حمزة ملاطی احتمالاً در شهر قیصریه و به زبان عربی نوشته و به سلطان سلیم اول عثمانی اهدا کرده است. از این شارح اطلاع چندانی در دست نیست؛ ... بیشتر دربارة غزلی با مطلع «دوش وقت صبحدم در چرخ پایان یافتم/ در میان دانة خشخاش سندان یافتم» منسوب به جلال‌الدین مولوی چند شرح به فارسی، عربی و ترکی موجود است. مفصل‌ترین شرح شناخته‌شده را یوسف‌بن حاج حمزة ملاطی احتمالاً در شهر قیصریه و به زبان عربی نوشته و به سلطان سلیم اول عثمانی اهدا کرده است. از این شارح اطلاع چندانی در دست نیست؛ جز اینکه صوفی‌ای از سلسلة کبرویه بوده که در نیمة دوم قرن نهم و نیمة اول قرن دهم هجری می‌زیسته و احتمالاً اثرش را میان سال‌های 918-926ق تألیف کرده است. شیخ او سیدعبیدالله شیرازی تستری هم از مشایخ گمنامی است که در قیصریه خانقاه و مریدانی داشته است. تنها نسخة شناخته‌شده از این شرح با عنوان شرح غزل ملّا جلال‌الدین به‌شمارة 1859 در کتابخانة ایاصوفیای استانبول محفوظ است. نظر به اینکه زبان متن عربی است، در تحقیقات مولوی‌پژوهی و عرفانی به محتوای آن توجه نشده است. در این مقاله کوشیده شده ضمن معرفی یوسف‌بن حمزة ملاطی، وجوه اهمیت و محتوای شرح او تبیین شود. این شرح با توجه به نمادین بودن کلمات و نیز اختلاف ضبط کلمات در نسخه‌ها با استناد به منابع متعددی نوشته شده است. از نکات جالب توجه در این اثر، حرکت‌گذاری کامل کلمات به شیوة عربی است و نشان می‌دهد یک فرد احتمالاً ترک‌نژاد در قلمرو عثمانی در قرن دهم این ابیات را چگونه می‌خوانده است. برخی از منابع مذکور در این شرح مانند رسالة اسحاق ختلانی در تاریخ ادب فارسی گمنام مانده‌اند.

عرفان پژوهی در ادبیات

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 2 (1402)

دوره 1 (1401)

نویسنده = فروتن، عبدالرسول

شرح عربی غزلی منسوب به مولوی اثر یوسف‌بن حمزة ملاطی با مطلع: دوش وقت صبحدم در چرخ پایان یافتم...

چکیده